Hz. Muhammed (sav) İçin Müşriklerin Nitelemelerinden Olan Sabiîler Kimdi? – I

İslam kaynaklarında Sabiîler ile ilgili oldukça farklı tanımlamalar bulunmaktadır. Kur’an-ı Kerîm’de Yahudiler, Hıristiyanlar, Mecusiler ile birlikte kullanılan Sabiî tanımlaması toplam üç yerde geçmektedir (Bakara 62, Maide 69, Hac 17). İlgi çekici olan ise Abdurrahman b. Zeyd’den gelen bir rivayete göre ise müşrikler, Hz. Muhammed ve Müslüman olanların Sabiî olduklarını, zira Musul’da yaşayan Sabiîlerin de Allah’tan başka ilah olmadığına inandıklarını söylemiş olmalarıdır. Anlaşıldığı üzere Hz. Muhammed’in ayetleri tebliğ ettiği topluluk, Sabiî kelimesini ilk kez duymamıştır. Zira Kur’an’da diğer dinlerle birlikte Sabiî isminin de kullanılması toplum tarafından Yahudiler ve Hıristiyanlar gibi bilindiğini göstermektedir. Dahası Hz. Muhammed’in, Sabiî olduğunu iddia edenlerin olması bizlere bilgi sahibi olduklarını göstermektedir.

Sabiîler kimlerdir ve İslam kaynaklarında nasıl tanıtılmışlardır? Sabiîler hakkında verilen bilgiler birbirinden farklı hatta birbirine zıt denilebilecek şekildedir ve genel hatları ile iki gruba ayırılabilir. İslam alimlerinden geleneksel görüşü oluşturan bir kısmı Sabiîleri putperest olarak tanımlar.

Sabiî kelimesi Arapça kökenli olduğu düşünülerek “din değiştirmek” fiil kökünden geldiği şeklinde tanımlanmış, hak dinden ya da genel inanılan dinden başka bir dine geçenler için kullanıldığı iddia edilmiştir. Araştırmacılara göre ise Sabiî kelimesi, Sabiîlerin dilleri olan Mandence (Aramicenin bir lehçesi) kökenli olduğu, “vaftiz olmak, yıkanmak” anlamındaki fiil kökünden geldiği düşünülmektedir.  

Hak dinden batıl dine dönenler anlamında kullananlar, putperestleri ifade ettiğini düşünmüşler ve bu kelimeyi diğer ülkelerdeki tüm putperestler için de kullanmışlardır. Bunun haricinde bir din olarak tanımlanırken, onların inançları hakkında da bilgi verilmiştir. Sabiîler için genel olarak yıldızlara tapanlar denilmiştir. Onların, gezegen ve yıldızları ilahi varlıklar olarak gördükleri, onları putlaştırarak taptıkları belirtilmiştir. Dolayısıyla Sabiîler putperest veya yıldızlara tapanlar şeklinde tanımlanmışlardır.

İbn Abbas ve Ebu Hanife gibi diğer grup diyebileceğimiz bazı İslam alimlerinin ortak görüşüne göre ise Sabiîler putperest olarak tanımlanmazlar. Onlara göre Sabiîlik genel olarak Yahudilik ve Hıristiyanlığa benzemekte iken bazılarına göre o, bu iki din ile Mecusilik arasında bir dindir. Sabiîliği Yahudilik ya da Hıristiyanlığın bir mezhebi olarak görenler de olmuştur. Bu alimlerin verdiği bilgilere göre Sabiîler meleklere taparlar, tek tanrıya inanırlar, Hz. Nuh’un dinindedirler. Onlar beş vakit namaz kılar ve Zebur okurlar. Genellikle Irak’ta yaşadıkları da ifade edilmiştir.

Bazı İslam alimleri ise, Sabiîleri iki gruba ayırır ve bunlardan bir kısmının Irak’ta, diğer bir kısmının ise Harran’da yaşadığını belirtirler. Harran’dakiler putperest olarak görülürken, Irak’takilerin inancının farklı olduğundan bahsetmişlerdir.

Görüldüğü üzere birbirinin aksi yönünde tanımlamalar mevcuttur. Bu görüşlerin ortak noktası bir kısım İslam alimleri onları putperest veya yıldızlara tapanlar olarak tanımlarken diğer bir kısmı ise Yahudilik ve Hıristiyanlığa benzetmişlerdir. Bu farklı tanımlamaların özellikle de zıtlıkların arka planındaki sebebin ne olduğu ise gelecek yazıda ele alınacaktır.

02/10/2018